Duik in het industriële verleden van Maastricht

Maastricht mag zich ‘oudste industriestad van Nederland’ noemen omdat hier, bijna 200 jaar geleden, de aardewerkindustrie ontstaat. De stad ziet er in die dagen compleet anders uit dan nu. Boven veel huizen hangt een grauwsluier afkomstig van de rook uit de schoorstenen van de keramiekfabrieken die 24 uur per dag, met veel lawaai, doordraaien. De fors groeiende industrie heeft dringend ruimte nodig. Maar omdat Maastricht een militaire functie heeft als garnizoensstad speelt alles zich af binnen de vestingwerken. De fabrieken kunnen vrijwel niet uitbreiden en voor de arbeiders is het haast onmogelijk aan een woning te komen.

Aan de overkant van de Bosschstraat wederom een gedaanteverwisseling: binnenhaven 't Bassin. In de 19e eeuw is het een belangrijke transportader voor de producten van Regout. Enkele sfeervolle oude pakhuizen getuigen daarvan. 't Bassin is nu een jachthaven voor recreanten waar de terrassen mooi uitzicht bieden op opgeknapte industriële monumenten. Oude magazijnen herbergen nu De Muziekgieterij, een centrum voor popmuziek. Een voormalig fabrieksgebouw van rond de eeuwwisseling is nu het onderkomen van Bureau Europa, platform voor architectuur, stedenbouwkunde en vormgeving. Lumière Cinema is gevestigd de voormalige elektriciteitscentrale en ketelhuizen van de Sphinxfabriek. De bakermat van de Nederlandse industrie is de broedkamer voor de creatieve industrie geworden.

Aan de Kleine Stokstraat staat het beeldje Mestreechter Geis. Beeldhouwer Mari Andriessen heeft hierin de bourgondische en carnavaleske volksaard van de Maastrichtenaar verbeeld. De Stokstraat is vandaag de dag een van de meest luxe en exclusieve winkelstraten van Nederland waar het heerlijk flaneren is. Zo vrolijk en chic als de buurt nu is, zo droevig en sjofel was het Stokstraatkwartier tot in de jaren zestig van de vorig eeuw. Rond 1880 waren de statige 17e eeuwse woningen verkrot en in handen van huisjesmelkers. Van de royale huizen waren ontelbaar veel appartementen gemaakt. De achtertuinen waren volgebouwd met krakkemikkige onderkomens voor de arbeidersgezinnen. Het huidige plein Op de Thermen was in die dagen bijvoorbeeld volledig volgebouwd met krotwoningen. Veel arbeiders van de Sphinx woonden in deze buurt. De hygiënische omstandigheden waren schrijnend en er braken daardoor regelmatig besmettelijke ziektes uit.

Aan de andere kant van de Maas vind je de moderne wijk Céramique. De naam is ontleend naar de keramiekfabriek die daar decennialang stond. Het succes van Petrus Regout brengt de ondernemers Wijnand Clermont en Charles Chainaye op het idee ook een aardewerkfabriek te beginnen op een terrein in stadsdeel Wyck. De fabriek, die gefinancierd wordt met Belgisch geld, groeit snel, gedeeltelijk met personeel dat bij Regout, wegloopt. Bijna honderd jaar lang zijn de twee Maastrichtse aardewerkfabrieken Sphinx en Société Céramique (opgericht in 1863) grote concurrenten van elkaar.

Architect Jo Coenen geeft vanaf 1987 leiding aan de architectonische metamorfose van dit gebied en ontwerpt zelf het naar de Société Céramique vernoemde Centre Céramique. In dit gebouw is naast de stadsbibliotheek en de muziekschool het Maastricht Museum gevestigd, waar een vaste presentatie te zien is met karakteristieke producten uit de Maastrichtse keramiekindustrie. De statige directeurswoning van Société Céramique, Villa Jaunez, staat er vlakbij en ook de karakteristieke Bordenhal - thuisbasis van Toneelgroep Maastricht - is gerestaureerd, als ode aan het industrieverleden. Bonnefanten heeft sinds 1993 de Collectie Polling in bezit. Een omvangrijke collectie aardewerk van Sphinx en Société Céramique. Vrijwilligers van de Vereniging Maastrichts Aardewerk helpen om deze collectie te ontsluiten.