Historische bezienswaardigheden in het Jekerkwartier
Aan de rivier de Jeker, in het zuidelijke deel van de historische binnenstad, ligt één van de wijken met de hoogste monumenten-dichtheid van Maastricht: het Jekerkwartier. Met middeleeuwse straten, kerken, kloosters en de mooiste panden uit de 17e en 18e eeuw beleef je de rijke geschiedenis. Of je nou langs de oude stadsmuren slentert, het beeld van d'Artagnan bewondert of een oud klooster bezoekt: de geschiedenis is overal tastbaar. Wij tippen de tien mooiste historische parels in het Jekerkwartier van Maastricht.
Middeleeuwse - stadsmuren
Maastricht heeft sinds het begin van de 13e eeuw twee stadsmuren gekend. De bouw van de eerste begon rond 1229, vlak na het verkrijgen van stadsrechten om inwoners te beschermen. De Helpoort, de Pater Vincktoren en muren langs de Onze Lieve Vrouwewal zijn overblijfselen van dit oudste verdedigingsstelsel. Vooral in het Jekerkwartier en langs het Stadspark staan gedeelten van deze muur eeuwen later nog steeds overeind. Maastricht groeide gestaag sinds de bouw van de eerste stadsmuur, die al snel te krap bleek. Vanaf de 14e eeuw werd daarom een nieuwe muur om een groter deel van de stad gebouwd. In de eeuwen daarna en vooral tijdens de 80-jarige oorlog werd dit verdedigingswerk verstevigd.
Helpoort - en Pesthuys
In het Jekerkwartier staat de oudste nog bestaande stadspoort van Nederland. De Helpoort is rond 1229 gebouwd als onderdeel van de eerste stadsmuur. Wandel tussen de dikke ronde torens en onder het rode balkon van de poort door de stad in. In de Helpoort bevindt zich ook het Vesting Museum Maastricht met alle geschiedenis over de strategische ommuring van de stad. Nét buiten de muur, tegenover de poort, ligt het witte Pesthuys. Oorspronkelijk een papiermolen die Het Ancker heette door de gietijzeren ankers aan de muren. De bijnaam ‘Pesthuys’ komt uit de tijd dat mensen met de pest in omliggende huizen geïsoleerd werden. Het gebouw zelf heeft nooit als pesthuis gediend. Cultuurliefhebbers komen er nu voor de voorstellingen en lezingen in het kleinschalig Pesthuyspodium theater.
“ Wandel tussen de dikke ronde torens en onder het rode balkon van de poort door de stad in. ”
Onze-Lieve-Vrouwewal - en Jekertoren
Tussen het Stadspark Maastricht en de Maas ligt de Onze-Lieve-Vrouwewal. De wal was onderdeel van zowel de eerste als tweede stadsmuur om inwoners te beschermen. De eerste wal werd in de 12e en 13e eeuw aangelegd en daarna in stand gehouden. Beklim de trappen naar de gelijknamige straat en slenter langs de historische panden met uitzicht over het Stadspark. Op de hoek, waar twee stadsmuren elkaar treffen, is een oude waltoren gebouwd. Deze Jekertoren stond ooit aan de voet van de Jeker-rivier die toen als gracht rondom de muur liep. Via een trapje aan de Sint Bernardusstraat of via de Onze-Lieve-Vrouwewal beklim je de toren en werp je een blik door de schietspleten. Kun je je voorstellen dat deze toren ooit belangrijk was om de stad te verdedigen?
Pater Vincktoren
De Pater Vincktoren was onderdeel van de tweede stadsmuur van Maastricht. Ook is het één van de twee nog bestaande waltorens. Van de tweede stadsmuur zie je pal naast de waltoren een afgebrokkeld deel. Het 13e eeuwse bouwwerk is vernoemd naar pater Vinck, die de stad verraden zou hebben. Hij werkte mee aan een complot om Maastricht, na Hollandse verovering, weer in Spaanse handen te krijgen. Zo gaat het verhaal. Dit mislukte en onthoofding voor 9 'verraders' volgde. De pater moest in de toren wachten op zijn berechting. Eerder had het bouwwerk de bijnaam 'Achter die Swestern' (achter de zusters), vanwege het aangrenzende klooster van de faliezusters. Het omliggende Faliezusterspark is ook naar deze zusters vernoemd. De toren was in 1880 niet veel meer dan een ruïne, maar werd 25 jaar later gerestaureerd.
Rondeel De Vief Köp - en rondeel Haet ende Nijt
In de tweede stadsmuur van Maastricht zitten twee rondelen: halfronde bolwerken, die uit de muur steken. Op zo’n rondeel werden vaak kanonnen opgesteld om de vijand op afstand te houden. Rondeel De Vief Köp dankt zijn naam aan de vijf hoofden, die hier na een executie tijdens de 80-jarige oorlog zijn tentoongesteld. Het hoofd op een staak gespietst, met de neus naar de vijand. Iedereen zou zo weten wat er met verraders gebeurt. Of er daadwerkelijk verraad was gepleegd, is nooit vastgesteld.
De naam van rondeel Haet ende Nijt (haat en nijd) is in tekst op de muur aangebracht. Waarschijnlijk omdat het rondeel meerdere keren als decor diende voor gevechten als de Luikenaren vanuit Sint Pieter aanvielen. Beide rondelen zijn nu rijksmonumenten. Je bewondert ze vanaf het Stadspark, of door de omwalling te beklimmen: via Poort Waerachtig kom je uit bij De Vief Köp voor het beste uitzicht.
Bisschopsmolen - en Leeuwenmolen
Aan de Jeker liggen twee oude molens. De Bisschopsmolen is zelfs één van de oudste nog werkende watermolens van Nederland. De huidige stenen gevel werd in de 17e eeuw gebouwd, maar vermoedelijk stond er al rond het jaar 1100 een molen om graan te malen. De eigenaar was de stadsbestuurder, de prins-bisschop van Luik. Graan speelt nog altijd de hoofdrol. Je bestelt er heerlijk versgebakken brood, ontbijtgranen en allerlei soorten vlaaien, gemaakt van lokaal - en in de molen gemalen - spelt. Een stukje stroomafwaarts ligt de Leeuwenmolen. Ook van deze molen is het precieze bouwjaar niet bekend, maar wel dat deze al in 1694 in gebruik was. Eerst werd er papier gemaakt, later werden er koren gemalen en leer gelooid. De Leeuwenmolen is niet meer in gebruik als molen, maar een rijksmonument.
Oude Minderbroedersklooster en Waalse kerk
Ook religieus erfgoed is er in het Jekerkwartier volop. In het oude Minderbroedersklooster leefden, leerden en werkten sinds 1232 de Minderbroeders Franciscanen. Sinds 1639 wonen er geen monniken meer en diende het gebouw als weeshuis, militair hospitaal en onderdak voor het garnizoen. Tegenwoordig is het een stadsarchief.
Franstalige protestanten stichtten in 1680 de Waalse kerk. Zij vluchtten door godsdienstoorlogen vanuit Frankrijk naar Maastricht, waar het protestantse geloof toen wel was toegestaan. In de barokke Waalse Kerk met markante toren, houdt de gereformeerde kerkgenootschap iedere zondag nog een dienst. Iets verderop, aan de Hondstraat, staat ook de Lutherse kerk. Deze protestantse kerk vervult tegenwoordig de functie van evenementenlocatie, voor beurzen, concerten of exposities.
De Begijnhof - en vrouwelijke Franciscanen
Wie denkt dat Maastricht geen Begijnhof heeft, heeft het mis. Verborgen aan de Zwingelput ligt een binnenhofje, wat later het Nieuwenhofklooster werd. De begijnen vestigden zich vanaf de 13e eeuw in Maastricht. In de 15e eeuw werd het een Franciscaans klooster, waar tegenwoordig les wordt gegeven door de Universiteit Maastricht.
Tegenover het Begijnhof ligt het voormalige Bonnefantenklooster, waar ook zusters (bons enfants) zaten. Tegenwoordig zit in het 17e-eeuwse gebouw het Natuurhistorisch Museum. Hier kun je naast de Mosasaurus ook de mooiste verborgen stadstuin bezoeken. Loop via de Looiersgracht richting de Ezelmarkt en je ziet aan de linkerkant de imposante poort van het Grauwzustersklooster liggen. In deze buurt werd vroeger de rivier de Jeker gebruikt om leer te looien. Een stukje verderop, op de Bonnefantenstraat, hangt het iconische Huys op Den Jeker over de Jekerrivier.
Nog meer kloosters? Ja, zo is er ook nog het Jezuïetenklooster, dat naast een klooster ook een theologische faculteit van de jezuïeten was. Tijdens de Franse bezetting in de 18e eeuw raakten de meeste kloosters hun functie kwijt. De voormalige kloosterkerk van de jezuïeten, op de hoek van het Onze-Lieve-Vrouweplein, is tegenwoordig evenementenlocatie Bonbonnière.
Poort Waerachtig
De 19e eeuwse Poort Waerachtig is een van de nieuwere poorten in Maastricht. Het ontwerp komt van architect Pierre Cuypers, die ook het meesterbrein achter het Rijksmuseum en het Amsterdamse Centraal Station is. Kenners van architectuur zullen de stijl als neogotisch herkennen. Niet-kenners zien een autobrede doorgang in een grijze muur, die er middeleeuws uitziet maar dat dus niet is. De poort werd op de plek van een voormalige vestingmuur gebouwd. Je wandelt door de poort vanuit de groene wijk Villapark zo naar het Jekerkwartier.
Tapijnkazerne
De Tapijnkazerne in Maastricht was sinds 1919 het decor voor oefeningen van het Nederlandse leger en de NAVO. Hoewel Maastricht sinds het einde van de 19e eeuw geen garnizoenstad meer was, verlieten de laatste militairen in 2010 het terrein en kreeg het een geheel nieuwe functie. Daarvoor zijn de meeste gebouwen niet gesloopt, maar netjes gerestaureerd en verduurzaamd. Studenten fietsen af en aan voor de campusgebouwen van de Universiteit Maastricht en de brasserie is een tijdelijke locatie voor evenementen. In het gebied hangt een bruisende sfeer waar je tussen het groen kunt wandelen en kunt neerploffen op de speciaal ontworpen tapijnbank, het terrasplein of grasveld. Bezoek de educatieve Tapijntuin voor een lesje over stadslandbouw met lokale gewassen, het ooievaarsnest en de bijenhotels. Bekijk ook het hertenpark met edelherten en houten sculpturen.
